تاریخچه تابلو سازی و ورود تابلو به چرخه واحد تجاری و عامه مردم، از پشتوانه قرن ها قبل نشات میگیرد، وقتی قرار است فرآیندی در بین عموم نهادینه یا بقول عامه مد بشود، باید سالها کار فرهنگی انجام شود تا این مساله جا بگیرد، بطور مثال وقتی لباس فرنگی وارد ایران شد، عموم مردم آنرا بازپس زدند و افرادی کت شلواری را ژیگول که کنایه بر فردی که خودرا می فروشد بود خطاب میکردند.
اما از قرن ها قبل دولت ها، از تابلو نکاری بر روی سنگ و کوه استفاده می کردند تا جلوه ای از شکوه و جبروت حکم رانیشان بر مردم تحت سلطه و سفرای دیگر بلاد باشد. این امر ابتدا با پیکره تراشی و حکاکی بر روی کوزه و سفال فراعنه در مصر آغاز گردید.
آنها ادعیه و دعای خیر را برای افراد مورد تفقد فرعون و دعاهای عذاب و نفرین را برای افراد مورد نکوهش و مخالف را بر روی کوزه هایی نقش می بستند و این کوزه ها تابلوهایی بودند که خانواده های متوفی باید نسبت به عملکرد خوب و بد بودن متوفی خریداری میکردند.
آن دسته که از سرمایه برخوردار بودند، مومیایی میشدند و به احترام فرد کوزه هایی بر روی مقبره شان قرار می گرفت. قرن ها طول کشید تا نماد قبر از کوزه به اهرام باشکوه تغییر پیدا کرد و تجمل گرایی در ساخت مقبره و آرامگاه سلاطین تا کشورهای دیگر نیز سرایت کرد.
در کشور ما نیز این امر ابتدا در بناهای مجلل سلاطین مانند هگمتانه، تخت جمشید، آپادانا، پرسپولیس و سپس در نماد آرامگاه سلاطین و بزرگان چون زاگورات و کوروش و… متجلی گردید.
رفته رفته عامه مردم که از هنر بهره می بردند، بدون سرسپردگی به دولت های زمان خود، سرسپرده حضرت عشق بودند و برای چشم و گیسوی یار با تیشه بر کوه ها تابلوهای عشق می کنند. این نمادها کم کم از کوه ها به تابلوهای سنگی کوچکتر تبدیل شد و این نمادها در بین مردم مرسوم شد.
در بین النهرین نماد هایی در کنار در ورودی هر خانه نمایانگر تیره و تبار هر قوم بود یا در ایران نوع کلون در ورودی مشخص کننده جنسیت دق الباب کننده بوده.
هنر و تاریخچه تابلو سازی
نمادها در هر هنر و صنعت جداگانه در حال بروز و شکوفا شدن بودند. هنر معرق، خوشنویسی، نقاشی، شعر ، سفالگری، خراطی، آهنگری، شیشه گری، و… سپس هنرها باهم تلفیق شدند، و بطور مثال اینگونه شعرهای زیبا توسط اساتید خوشنویسی می شدند و سپس در صنعت کاشی اولین کتیبه کاشی متولد شد.
سپس متون مختلف مذهبی و عرفان در کاشی کاری ها استفاده شد تا آنجا که سردر مدرسه دارالفنون با تابلو کاشی ساخته شد و این شاید این اولین بار بود که تابلو سر دریک واحد دولتی نقش می بست؛ ولی برای عموم مردم سالها وقت می خواست تا بتوانند اسم واحد تجاری خود را در غالب تابلو بر در مغازه های خود حک نمایند.
آغاز تابلو سازی در ایران
به نقل تاریخ چندین حجره دار در بازار تبریز اولین تابلوها رو بر سر مغازه خود برافراشته کردند، اما بازهم تمامی کسبه تا اوایل قرن ۱۳ شمسی باید صبر می کردند. سالهای آخر سلطنت پهلوی اول مقارن شد با سفر وی به ترکیه و تصمیم به همرنگی ایران با ترکیه که از سالهای قبل آتاترک تغییرات جدی در ترکیه را آغاز کرده بود.
با پایان گرفتن سلطنت پهلوی اول و آغاز پهلوی دوم، حدود ۱۰ سال فعالیت چشمگیر در جامعه بچشم نمیخورد تا در حدود دهه سوم شمسی محمدرضا شاه تصمیم به برپایی تجدد خواهی پدر می کند و سعی در رنگ و لعاب نمودن جامعه می کند. و همراه با آرایش صورت جامعه اولین تابلو مغازه در بازار تهران بر روی پارچه خوشنویسی میشد و بر سردر مغازه ها نصب میشد.
طولی نکشید که بجای پارچه بر روی آهن و شیشه و کرکره های چوبی آن دوران نیز خوشنویسی میکردند.
تحولات تابلو سازی در ایران
حدود دو دهه خوشنویسان تنها تابلوسازان ایران بودند که بر روی پارچه، چوب و آهن و شیشه و… نام و شرح واحد تجاری را نگارش می کردند. در حدود سال ۵۰ تابلوهای نئون از آلمان وارد ایران شد.
با ورود نئون شیشه ای یا گازی عرصه شگفتی در تابلوسازی شکوفا شد ، حدود ۵۰ سال در ایران حکمرانی کرد. هنوزهم پشت شیشه برخی مغازه ها نوشته های نئون دیده میشود. اما همزمان با ورود نئون گازی ، تابلوهای پلاستیک هم به تابلوسازی ایران ورود پیدا کرد.
سالهای پایانی پهلوی دوم و پیروزی انقلاب و سریعا وارد ۸ سال جنگ تحمیلی، منجر شد تا در زمینه های فرعی، مانند تابلوسازی و کتاب و دانشگاه و مد و لباس و.. از قطار مدرنیته جا بمانیم و ضروریت های اولیه زندگی مردم، اولویت هرکس بشمار می رفت.
حتی دیگر از تابلوهای پلاستیک سالهای قبل هم خبری نبود و تنها اگر مطلب مهمی بود که می‌بایست به چشم مخاطب می رسانند همان سنت ۳۰ سال قبل ، یعنی تحریر پارچه بود.
کم کم در سالهای پایانی دهه ۶۰، تابلوهای پلاستیک که دیگر با نام تابلو پزشکی شهرت یافته بود بازار داغی پیدا کرد. گویی مردم پس از سالها، منظره چشم نوازی را می دیدند. این تابلوها بصورتی بود که ساخت هر طرف تابلو به ۲ روز کار زمان می رسید. بصورت لایه ای رنگ و ژل و فویل زده می شد، زمان زیاد برای خشک شدن، سپس لایه بعدی و…
امان از وقتی که بعد از کار و آن همه دقت و حساسیت، باز معلوم نمیشد از کجا دانه سیاهی بر روی تابلو نشسته.
ما در تحریم کل دنیا بودیم، و هیچ کشوری بما وسایل نمی داد، از جمله وسایل مورد نیاز، ترانس های همان نئون های گازی بود که بالاتر خدمتتان عرض شد.
سال ۷۲ مقارن شد با ورود وسایل تحریمی از دیگر کشورها و از جمله همان ترانس های سبز رنگ آلمانی که حتی بعد از خاموش شدن امکان برق گرفتگی داشت. دوباره نئون گازی در ایران جان دوباره گرفت و تا پایان قرن نیز فروش خوبی داشت.
عصر جدید و مدرن در تابلو سازی ایران
صنعت چاپ در سالهای ابتدایی دهه ۷۰ یکه تازی می کرد و عملا بیشتر تبلیغات یک واحد صنفی در راه چاپ افست، اعم از کارت ویزیت، فاکتور، سربرگ ، تراکت، چاپ جراید و… هزینه میشد، این امر باعث شد تابلوسازان از حرفه خود ناامید شوند که ناگاه دری بسوی آنها باز شد که به این سادگی بسته نخواهد شد و آن ورود دستگاه چاپ بنر به ایران در سال ۷۵ بود.
تا پایان سال ۷۹ بیش از ۳۰۰۰ دستگاه بنر در ایران نصب شد. درسال ۷۹ ورود پارچه ای شبیه به بنر شگفتی بعدی بود. فلکسی فیس، یا به اختصار تابلو فلکسی. در حال حاضر تفاوت فلکسی و بنر را یک فرد نابینا نیز میتواند بفهمد، اما در ابتدا، از نظر کیفیت، اونس خیلی شبیه بهم بودند، فرق بنر با فلکسی در این است که بنر نور را از خود عبور نمی دهد اما فلکسی، چنانچه منبع نوری پشت آن باشد، کاملا روشن می شود.
هرچه در این سالها جلوتر آمدیم، کیفیت و سرعت چاپ در دستگاه های چاپ بهتر شد. و هنوزهم به تنهایی دستگاهی درآمدزاست.
رقابت تابلوسازان در همان سالها شگفتی دیگری بهمراه داشت بنام کاترپلاتر که به برش روزرنگ، شبرنگ و استیکر اختصاص داشت و تحولی عظیم بر روی زیبایی نوشته های پشت شیشه مغازه تا پشت خودرو ایجاد کرد و شاید بهترین دستاورد بشر به نظر حقیر، دستگاه برش لیزر بود که از سال ۸۰ وارد ایران شد.
برش لیزر دیگر تیر خلاصی بود بر حضور و شرکت عده زیادی از هموطنان برای کار در تابلوسازی. در ۲۲ سال گذشته تا کنون، تنها فایبر به مجموعه دستگاه های تابلوسازان اضافه شده و دستگاه های، با کیفیت و با سرعت و امکانات بیشتر همچنان پای ثابت تابلوسازی هستند.
اما بغیر از دستگاه ها، مواد اولیه نیز بی تاثیر نبوده، هیچگاه نباید از نقش آنها در زاییده شدن هنری جدید غافل شد. حروف برجسته از زمانهای قبل بر روی استیل و پلاستیک ساخته میشد، اما بخاطر نبود لامپ کوچک ، مورد استقبال قرار نمی گرفت. تا اینکه ال ای دی و سپس اس ام دی باعث شدند یکی از زیباترین کارهای هر تابلوساز کار حروف برجسته استیل باشد.
با ورود لامپ های اس ام دی، تابلوهای لایت باکس گرد دوطرفه، یا مستطیل و مربع نیز تولید شد و طرفداران زیادی پیدا کرد. اما حروف برجسته به تنهایی زیبا نبود، زیرکاری زیبا می خواست، که کامپوزیت از راه رسید. با ورود کامپوزیت عطش زیادی در خلق تابلو در جامعه تجاری بوجودآمد و این خلاقیت ها، نوزادی دیگر را به جهان هدیه داد.
این هدیه صنعت تابلوسازان، تابلو چلنیوم نام داشت که یک نوع حروف برجسته است که انقلابی در سبک طراحی و ایده در جهان و ایران به راه انداخت، زیرکار ترموود نیز در سالهای اخیر به زیبایی و تنوع کارها اضافه شده و نوارهای نئون پلاستیک با نوردهی بسیار بالا با تنوع رنگ چشم هر بیننده ای را بخود جلب می کند.
در پایان با آنکه هنوز ایده پردازی در این موارد جای بسیار دارد و هر روزه از تلفیق کارها و نور زیبایی جدیدی را می بینیم، اما امید است سالهای آینده شاهد دستاوردهای جدید در این صنعت باشیم.